Richard de Boer

AD.nl, 2 maart 2023 ★ Recent is een extra snippertje natuur aangewezen in de Friese Zuidwesthoek om het aanwezige veenmosrietland maximaal te beschermen. Vanwege de eveneens strengere stikstofregels en mestregels komt weidevogelboer Anco Heida uit Koudum nu totaal klem te zitten.

Al meer dan twintig jaar heeft melkveehouder Anco Heida (56) een bedrijf met 95 koeien bij de Galamadammen, midden in het merengebied van de Friese Zuidwesthoek. In de uitgestrekte weilanden rond zijn boerderij is nu een grote groep ganzen aan het foerageren. Maar ze krijgen binnen enkele dagen gezelschap van de skries, strânljip of tsjirk, zoals grutto, scholekster en tureluur in het Fries heten. De grutto’s ‘vallen’ nu massaal binnen vanuit hun overwinteringsgebieden in Portugal en West-Afrika.

Heida doet de dagelijkse karweien in z’n eentje en daarbij hoort ook een stuk natuurbeheer. Zo’n 20 procent van zijn landbouwgrond staat de helft van het jaar blank als plasdrasgebied voor weidevogels. De overige gronden gebruikt hij intensiever. ,,De koeien moet ik natuurlijk wel aan het eten houden. Maar als er kieviten of grutto’s neerstrijken, overleg ik met de vogelwacht en laat ik dat land even met rust.’’

In 2015 begon Heida de weidegang van zijn koeien te combineren met natuurbeheer. Dat betekent meer werk, maar dat krijgt hij vergoed. Zijn melk levert hij aan het zuivelmerk Noordertrots, dat zich speciaal richt op het herstel van de biodiversiteit en de weidevogelstand. En dat heeft zichtbaar succes, vertelt Heida. ,,Ons speerpunt is het aantal grutto’s te laten groeien, maar we telden hier vorig jaar ook dertig kieviten. Dat komt niet alleen door onze manier van werken, je moet ook de vossenstand in toom houden. Als die er zijn, dan wordt er niks groot, want ze vreten alle eieren en kuikentjes op.’’

Maar de vraag is hoelang boer Heida zelf nog welkom is in dit broedvogelparadijs, want zijn bedrijf ligt pal naast het Natura2000-gebied Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving. Toen het kabinet vorig jaar juni de beruchte stikstofkaart presenteerde, bleek dat de uitstoot hier maar liefst 95 procent omlaag moest. ,,Ik was daar echt goed ziek van, want toen dit Natura2000- gebied werd in 2009, zeiden ambtenaren: het is hier niet stikstofgevoelig, dus het raakt jullie niet. Dat bleek wel anders. Het stikstofkaartje is nu weer van tafel, maar het houdt ons nog steeds bezig.’’

Plukje bos

Heida kijkt naar buiten en wijst naar een plukje bos een dikke kilometer verderop. ,,Daar in de buurt ligt wat rietland dat de minister heeft aangemerkt als stikstofgevoelig.’’ Eind vorig jaar is het zogeheten Wijzigingsbesluit Habitatrichtlijngebieden ingegaan. Daarin heeft minister Christianne van der Wal (Stikstof en natuur) twee natuursoorten in het nabijgelegen meertje de Fûgelhoeke – hoogveenbossen en veenmosrietlanden – toegevoegd aan de Natura2000-doelen. Voor het behoud van deze soorten is een zeer lage stikstofnorm nodig. Die wordt fors overschreden en dus moet de stikstofneerslag rondom de Fûgelhoeke worden getoetst.

Welke impact heeft omstreden wijzigingsbesluit?

Zo’n 150 habitattypen en 70 diersoorten zijn vorig jaar november toegevoegd aan de instandhoudingsdoelen voor Natura2000- gebieden. Tegen dit Wijzigingsbesluit Habitatrichtlijngebieden zijn meer dan 400 beroepschriften ingediend – door agrarische bedrijven en belangengroepen, maar ook door de provincie Friesland en enkele gemeenten. Zij vrezen grote consequenties, maar volgens minister Van der Wal blijft de impact beperkt. Een uitzondering vormt het merengebied in de Friese Zuidwesthoek, waar de stikstofnorm voor het veenmosrietland fors zou worden overschreden. Hier moet de stikstofneerslag alsnog worden getoetst in een gebied met een straal van 25 kilometer.

Tegen dat besluit heeft Heida beroep aangetekend, omdat het vrijwel zeker is dat hij hierdoor zijn bedrijfswerkzaamheden moet beperken. ,,Ik kan mijn bedrijf hier niet uitbreiden, als ik dat zou willen. Dat is ook niet heel aantrekkelijk voor overname in de toekomst.’’ Daar komt bij dat het als stikstofgevoelig aangemerkte veenmosrietland maar moeilijk beschermd kan worden. ,,Het land overspoelt geregeld en daar is het veenmos niet tegen bestand’’, zegt Heida. ,,Tien jaar geleden was het anderhalve hectare groot, nu is er nog zo’n 0,4 hectare van over.’’

Dat stelt ook de provincie Friesland, die eveneens bezwaar heeft tegen het besluit van Van der Wal. Volgens een provinciewoordvoerder heeft de status van het veenmosrietland ‘buitenproportioneel grote gevolgen.’ ,,Terwijl de kansen om dat daar in stand te houden niet optimaal zijn. Er zijn betere plekken in de provincie.’’

Onmogelijk

Terwijl de beroepschriften nog worden verwerkt door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland dient het volgende probleem zich voor Heida aan: het uitrijden van stalmest moet van de Europese Commissie versneld worden afgebouwd. Opnieuw een vervelende boodschap die minister van Landbouw Piet Adema aan de boeren moet verkopen. ,,Ik benijd hem niet, want hij heeft een onmogelijke taak’’, zegt Heida over zijn vroegere klasgenoot op de mts in Drachten. ,,Adema wil graag toekomstperspectief bieden, maar de overheid kan het niet oplossen. Als je straks een kwart van je omzet moet missen, hoe kun je dat rechtbreien? Niet iedereen kan een zuivelwinkel aan huis beginnen.’’

Den Haag moet maar eerst de problemen voor PAS-melders zien op te lossen, vindt Heida. Hij is een van de 3300 boeren met een PAS-melding waar de rechter in 2019 ineens een streep doorheen zette. ,,Ik ben nu illegaal en misschien blijk ik straks ook zomaar een piekbelaster. Dat verwacht ik niet, maar alles is zo ingewikkeld en onvoorspelbaar geworden. Waar je jarenlang dag en nacht voor gewerkt hebt, wordt zo onder je voeten vandaan getrokken. En Schiphol kan twaalf boeren uitkopen voor meer stikstofrechten. Is die uitstoot van vliegtuigen dan met twaalf boeren opgelost? Ik weet het niet, maar zo zijn de regels.’’

Verschenen in het AD van 2 maart 2023