Richard de Boer

Friesch Dagblad, 23 juli 2021 ★ Urk stond tijdens de coronacrisis meer dan eens in de landelijke belangstelling. Het vissersdorp heeft door massale corona-infecties een hoge groepsimmuniteit bereikt, maar heeft tegelijkertijd de laagste vaccinatiegraad van Nederland. „Straks moet je elk jaar een vaccin, daar zit je niet op te wachten.”

Twee weken geleden ging er een grote ‘vrijheidsmars’ door de straten van Urk. „Dat was een hele optocht met mensen die overal uit het land vandaan kwamen”, zegt Jelle Bakker, redacteur van het plaatselijke nieuwsblad Het Urkerland. Ineens was het vissersdorp omgedoopt tot epicentrum van het coronaprotest, waar ook de bekende coronacriticus Willem Engel in meeliep. „Er zat hooguit een handjevol Urkers bij.”

Landelijke belangstelling

Urk heeft tijdens de coronacrisis meer dan eens in de landelijke belangstelling gestaan. Een groot deel van de hechte christelijke gemeenschap zou zich weinig van de coronaregels aantrekken. Sommige kerken bleven doorgaan met samenkomsten voor honderden bezoekers. Journalisten die van zo’n samenkomst bij de Sionkerk verslag deden, werden door enkele kerkgangers belaagd.

Geregeld was er ook onrust onder de jongeren. Bij rellen tegen de avondklok werd in januari zelfs een GGD-teststraat op het havenplein in de brand gestoken. De verantwoordelijken zijn inmiddels veroordeeld.

Eensgezind

Van buitenaf gezien leek het dorp eensgezind in het verzet tegen de van bovenaf opgelegde coronamaatregelen. Maar dat is allerminst hoe het er op Urk werkelijk aan toe ging. Het verschilde onderling nogal hoe er met corona werd omgegaan, zoals ook het kerkelijk landschap op Urk sterk divers is.

„Toen corona kwam, zijn alle raderen gaan draaien in onze gemeente”, vertelt Jannie de Boer, die actief is voor jeugdraad van de christelijke gereformeerde Maranathakerk. „We zijn toen al gauw begonnen met online kerkdiensten en hebben er alles aan gedaan om online actief te blijven en ook het contact te houden met jongeren. We hebben bijvoorbeeld een keer in een kerkgebouw een jeugdzondag georganiseerd, maar de gezamenlijke maaltijd kon dan weer niet vanwege de coronaregels. Wat de overheid zegt, hebben wij opgevolgd.”

Dat ging anders in de ‘zwaardere’ kringen van de gereformeerde gemeenten, waar coronaregels werden genegeerd en de kerken vol zaten. „Dáár kwamen de landelijke media op af, en dan wordt alles wat Urk is over één kam geschoren.”

Op de koffie

Het negeren van de regels had ook nog andere gevolgen: het aantal besmettingen op Urk nam zienderogen toe en bereikte een piek in november vorig jaar. Het leidde tot tientallen ziekenhuisopnames en negentien officiële coronadoden, onder wie de breed gerespecteerde huisarts en SGP-voorman Peter Hildering.

Hoe groot die corona-uitbraak is geweest, blijkt achteraf uit een onderzoek dat bloedbank Sanquin in april op Urk deed. Toen werden bij zo’n 38 procent van de Urkers afweerstoffen tegen corona gevonden. Het percentage door natuurlijke infectie verkregen immuniteit was op dat moment bijna twee keer zo hoog als landelijk gemiddelde.

„Wij hebben in onze familie ook veel corona gehad”, zegt De Boer. „In de beginperiode gingen wij niet op de koffie en hielden we ons aan de coronaregels. Maar in een hechte gemeenschap als Urk is dat gewoon heel lastig, omdat je allemaal bij elkaar woont. Mijn moeder woont een paar straten verder, daar ga ik bijna elke dag op de koffie. Mijn schoonfamilie zijn allemaal vissers. De mannen zijn doordeweeks weg, dus wij kwamen in het weekend evengoed nog bij elkaar. Ik denk dat daardoor die groepsimmuniteit is gekomen.”

Bereidwilligheid

Die groepsimmuniteit zou ook de verklaring kunnen zijn waarom de deltavariant Urk lijkt over te slaan, terwijl de rest van Nederland sinds enkele weken met torenhoge besmettingscijfers onder jongeren zit. Maar dat betwijfelt Madjid Hosseinia, arts infectieziektenbestrijding van GGD Flevoland. „De bereidwilligheid voor testen op Urk is heel laag, en daarom hebben wij geen compleet beeld van de daadwerkelijke circulatie van corona.”

Hier wordt naar rato van de bevolking veel minder getest dan elders in Nederland, maar ook het aandeel positief getesten is hier veel lager dan gemiddeld. Tegelijkertijd is de vaccinatiegraad van Urk het laagst van Nederland, in alle leeftijdscategorieën. Sinds begin juni is er een ggd-priklocatie ingericht in sporthal De Vlechttuinen, waar tot nu toe zo’n 3500 Urkers een prik hebben gehaald. Omgerekend amper 20 procent van de bevolking.

Huisarts op tweede plaats

,,Typerend voor Urk is dat in de eerste plaats de familie en de sociale omgeving bepalend zijn voor de keuze om te vaccineren of niet, en op de tweede plaats pas de huisarts of ggd”, zegt Hosseinia. „Het is niet voor niets dat we hier proberen de drempel laag te houden en zo dicht mogelijk bij de bevolking vaccinatie aan te bieden.”

Begin deze maand konden Urker vissers zich zonder afspraak laten vaccineren en vanaf volgende week kunnen alle bewoners dat doen in De Vlechttuinen. De huisartsen laten binnenkort huis-aan-huis informatiebrieven verspreiden over vaccineren, om feiten van fabels te scheiden.

Geen ruzie

Maar of dat zal aanslaan is maar de vraag. „In mijn gezin is bijna iedereen gevaccineerd, maar mijn schoonfamilie niet”, zegt De Boer. „Maar het is niet zo dat er ruzies van zijn gekomen. Als je samenkomt, dan heb je het er natuurlijk over, maar we laten iedereen in zijn waarde.”

Een vaak gehoord argument is dat het vaccin er zo snel doorheen is geduwd, dat het waarschijnlijk niet zal helpen tegen nieuwe varianten. „Straks moet je elk jaar een vaccin, daar zit je niet op te wachten.”

Apocalyptische tijd

Sommige Urkers zien corona als deel van een apocalyptische eindtijd, waarin de elite een groot complot beraamt tegen de christenen. Die elite wil de winkels open op zondag, beperkt de visrechten van de Urkers, en wil nu ook dat iedereen gevaccineerd wordt.

Bakker zit hier als redacteur bij Het Urkerland tussen twee vuren in. „We proberen ons aan de feiten te houden, en dan wordt het ons bijvoorbeeld kwalijk genomen dat we de officiële besmettingscijfers vermelden. Maar er zijn ook mensen die heel boos worden als we ook maar één millimeter ruimte geven aan coronaontkenners. Soms krijgen we heftige brieven van complotdenkers, of opzeggingen van lezers. We proberen als krant objectief te blijven, en dat is al moeilijk genoeg.”

Deltavariant is een ‘derde prik’ voor gevaccineerden

Dat de deltavariant van het coronavirus nu rondgaat, is eigenlijk een groot voordeel voor gevaccineerden. Dat stelt infectioloog en hoogleraar immuunpathologie Jeroen van der Hilst van de Universiteit van Hasselt in België.

„Mensen die gevaccineerd zijn en in contact komen met de deltavariant worden meestal niet ziek, of hebben alleen milde klachten. Maar ze krijgen daarmee wel een geweldige versterking van hun immuniteit.”

Volgens Van der Hilst werkt de deltavariant als een ‘boostershot’, oftewel een derde prik. Dat merkt hij onder meer bij het personeel van de twee Belgische ziekenhuizen waar hij als infectioloog werkt. „Bij personeel dat in contact is geweest met besmette patiënten geven PCR-tests meestal een negatief resultaat, maar hun afweerstoffen blijken wel enorm omhoog te gaan.”

Veel coronamaatregelen, zoals die bijvoorbeeld op basisscholen gelden, hebben als doel te voorkomen dat besmettingen overslaan van jongeren op ouderen. Maar dat beleid is nog gebaseerd op een vorige fase van de pandemie, stelt Van der Hilst. „We hebben de afgelopen weken met de versoepelingen in Nederland een soort experiment gezien waarin jongeren massaal zijn besmet in het uitgaansleven, en je ziet dat daar heel weinig van doorgegeven wordt aan oudere leeftijdsgroepen.”

Terwijl overal in Nederland de deltavariant de kop opsteekt, zijn er op Urk amper positieve gevallen getest. Dat komt volgens Van der Hilst omdat een groot deel van de Urker jongeren al eerder met corona geïnfecteerd is geweest en natuurlijke immuniteit heeft opgebouwd.

Onderzoek van bloedbank Sanquin op Urk wees in april uit dat 38 procent van de donors groepsimmuniteit had opgebouwd na een corona-infectie. Dat percentage was destijds bijna twee keer zo hoog als het landelijke gemiddelde.

Van der Hilst ziet de nagenoeg platte besmettingscurve die Urk momenteel heeft als voorbode voor de rest van Nederland. „Als het virus nu rondgaat bij jongeren hebben we waarschijnlijk een rustig najaar. Uiteindelijk zal de groepsimmuniteit naar de 100 procent gaan. Wie zich niet laat vaccineren, zal vroeger of later een keer een natuurlijke infectie krijgen.”

Het RIVM adviseert aan mensen die corona hebben doorgemaakt om voor een betere bescherming tenminste nog één Pfizer-prik te halen. Maar natuurlijke infectie beschermt op zichzelf al minstens zo goed tegen ernstige ziekte en ziekenhuisopname als twee Pfizer-prikken, stelt Van der Hilst.

„Met een vaccin maak je afweerstoffen en afweercellen tegen één specifiek stukje van het virus, het spike-eiwit. Als je een natuurlijke infectie doormaakt, maak je een afweerreactie tegen een heleboel stukken van dat virus. Allicht dat zo’n natuurlijke infectie beter beschermt. Dat is eigenlijk iets wat we allang weten van andere virale infectieziekten, en we zien het nu ook bevestigd worden in onderzoeken.”

Verschenen in het Friesch Dagblad van 23 juli 2021, als nieuwsverhaal over de deltavariant (pdf) en achtergrondreportage (pdf)

---